Charlie Chaplin'in İstanbul hayali

12 Ekim 2014
Hollanda Film Müzesi ‘sessiz sinema küratörü' Elif Rongen Kaynakçı, müzenin sahip olduğu 6 bin sessiz filmi tarayıp ‘Osmanlı'dan Sinema Manzaraları' adlı bir seçki oluşturdu. Bu arşivden çıkan iki film, dünyada ilk kez İstanbul'da gösterildi. Filmler kısa, Kaynakçı'nın araştırmacı kimliğinin hikayesi uzun.

Sinemacılar, hep birlikte önceki gün başlayan 51. Antalya Film Festivali'ni izlemeye gitti ama Charlie Chaplin tam da bugünlerde Türkiye'ye geldi. Hollanda Film Müzesi'nin (EYE) arşivinde bulunan, 1919 yılına tarihlenen “Charlie Chaplin Türkiye'de” adlı 9 dakika 49 saniyelik çizgi film, 8 Ekim Perşembe günü İstanbul Modern'de başlayan Sessiz Sinema Günleri kapsamında İstanbul'da ilk kez gösterildi.

Aslında çizgi film, EYE'nin arşivinde uzun zamandır varmış fakat, adı ve Türkiye ile ilgisi dışında hakkında başka bir bilgi bulunmadığı için bugüne kadar ne Avrupa'da, ne Amerika'da gösterilmiş. Batı'nın, Doğu fantezileri üzerine kurulu olan çizgi film, İstanbul Şehir Üniversitesi, EYE ve Kino İstanbul işbirliği ile bu yıl birincisi düzenlenen festivalde sinema izleyicisi ile buluştu.

EYE'nin ‘sessiz sinema küratörü' Elif Rongen Kaynakçı ve İtalyan Mariann Lewinsky'nin küratörlüğünde hazırlanan ve festivalde ‘Osmanlı'dan Sinema Manzaraları' adlı ayrı bir bölümde gösterilen 20 sessiz film, 1896-1923 tarihleri arasında Cezayir'den Kırım'a, Balkanlar'dan Irak'a Osmanlı topraklarında çekilmiş. Festival bugün sona eriyor fakat İstanbul Modern'de saat 13.00'ten itibaren ‘Charlie Chaplin Türkiye'de' ve ‘Osmanlı Görüntüleri Seçkisi'ni son kez izleyebilirsiniz.

İş unvanı, 'Film seyreden kişi' 
 
Bir zamanlar Osmanlı coğrafyasında çekilen, gerek haber ve belgesel, gerekse kurmaca filmleri dünya film arşivlerinde bulmak artık mümkün. Ama onları ortaya çıkarmak, tanımlamak, kataloglamak başlı başına bir iş. Bu yüzden Elif Rongen gibi Avrupa arşivlerinde çalışan isimlere ihtiyaç var. Yıllardır EYE'ye araştırma için gidip gelen İtalyan küratör Mariann Lewinsky'nin de festivale katkısı önemli. 1947 yılında kurulan EYE, Hollanda'nın ulusal sinema arşivi. 6 bini sessiz olmak üzere arşivinde 38 film bulunuyor ve bu arşivde bir küratör takımı çalışıyor. 22 yıldır Hollanda'da yaşayan Elif Rongen de o küratörlerinden biri. ‘Film seyreden kişi' unvanıyla müzede çalışmaya başlayan Kaynakçı, EYE'ye gelen tüm sessiz filmin kuruma girişinden sinemada gösterime kadar her şeyinden sorumlu. İşi gücü film izleyip rapor yazmak, restore edilecek filmlere kaynak bulmak ve çeşitli temalarla bu filmleri izleyicilere sunmak. Son iki yıldır, Birinci Dünya Savaşı'nın 100. yılı nedeniyle filmleri bu gözle tekrar izliyor.

Lewinsky ise bağımsız bir küratör. İtalya'da her sene yüzyıl öncesinin filmlerinin gösterildiği bir program hazırlıyor ve bu programı hazırlamak için sene içinde Avrupa'daki bütün arşivleri dolaşıyor. Ocak, şubat gibi de yolu EYE'ye düşüyor. Sessiz Sinema Günleri'ndeki gösterimler de böyle ortaya çıkmış. Ellerinde Türkiye'yi ilgilendiren 100 film olduğunu belirten Kaynakçı, “Vakti gelince hepsini bir tema altında sunacağız. Mariann ile üç dört gün boyunca filmleri izleyip tartışıyoruz. Bu sene geldiğinde 1915'in filmlerini çıkarıp izleyeceğiz.” diyor.

‘Arşiv gençleştirme' programına katıldı

Boğaziçi Üniversitesi'nde İngiliz Dili ve Edebiyatı'nı bitirdikten sonra Hollanda'da sinema tarihi eğitimi alan Kaynakçı, 15 sene önce Avrupa Topluluğu'nun, sinema okuyan öğrencileri arşivlere çekmek ve arşivleri gençleştirmek için açtığı kursa katılmış. Türkiye'deki arşivlerin de gençleşmeye ihtiyacı olduğu söyleyen kaynakçı şöyle devam ediyor: “15-20 sene önce Avrupa'daki arşivlerde çalışan insanlar hep yaşlıydı. Avrupa Topluluğu beş yıl bu kursu yaptı. Her sene 20-25 öğrenciyi yetiştirip çok başarılı oldular. O dönemdeki bütün arşivcileri tanıyorum, şimdi hepimiz çeşitli kurumlarda çalışıyoruz.”

Kaynakçı, EYE'nin arşivinde Türkiye'yi ilgilendiren başka filmleri de ortaya çıkarmıştı. Önceki yıllarda Antalya Film Festivali'nde de gösterilen bu filmler, Muhsin Ertuğrul'un kayıp olduğu sanılan Hollanda'da çektiği Kara Lale Bayramı ile Avusturyalı Enis Aldjelis'in 1917'de İstanbul'da çektiği Doğu'nun Çiçeği'ydi. Bu filmler arasına bir yenisi daha katıldı. Yazar Halide Edip Adıvar ile Atatürk'ün Gebze'deki karşılaşmalarında yaptıkları konuşma Sessiz Sinema Günleri'nde ilk kez gösterildi. (www.sessizsinemagunleri.com)

UNESCO korumasındaki film arşivi

UNESCO'nun korumaya aldığı bir film koleksiyonuna sahip Hollanda Film Müzesi'nin, UNESCO'nun 2011'de korumaya aldığı çok meşhur bir koleksiyonu bulunuyor. 1916-1917 yılları arasında Hollanda'da çalışan film dağıtımcısı Jean Desmets's, daha sonra emlakçılık yapmış fakat 1957'de ölene kadar elindeki filmleri saklamış. Sonra ailesi tüm filmleri EYE'ye bağışlamış. O yıllarda Avrupa'nın çeşitli ülkelerinde çekilen arşivdeki bu 930 film çok değerli. Çünkü bazılarının, kendi ülkelerinde dahi olmadığı biliniyor. Koleksiyon için önümüzdeki aralık ayında Hollanda'da bir sergi de açılacak. UNESCO'nun “Memory Of The World” listesine adını yazdıran Jean Desmets's koleksiyonunda bizi ilgilendiren elbette bir film var. 1917 yılının İzmir'ini anlatan 2 dakika 43 saniyelik film, tarihi değerde. Çünkü film, 1922'deki büyük İzmir yangınından önce çekilmiş.

EYE'nin arşivinden

İsmet İnönü

Sultan Reşad'ın Balkan ziyareti.

HABERİN SAYFAMIZDAKİ GÖRÜNÜMÜ