René Char ve ressam arkadaşları

26 Kasım 2015 

Fransızların, ‘direniş şairi' diye tanımladıkları René Char'ın, ressamlarla yakın dostluğu biliniyordu. Kimi onun elyazması şiirlerine desen çizmiş, kimiyle de birlikte sergi açmışlar. Chiviyazıları Yayınevi, o çizimlerin bir kısmını “René Char: Yaşamı, Sanatı ve Şiirleri” adlı kitapta yayınladı. Char uzmanı olarak tanınan Fransız Serge Velay'ın yazdığı eser, şairi yakından tanımak isteyenler için de iyi bir kaynak.

Fransız şair René Char (1907-1988) hakkında ağustos ayında önemli bir eser yayımlandı. İki iyi dost olan Albert Camus ve Char'ın, 1946-1959 yılları arasında birbirlerine yolladıkları mektupları Yapı Kredi Yayınları “Yazışmalar” adıyla Türkçeye kazandırdı. Fransa'da 2007'de çıkan ve uzun bir araştırmanın ürünü bu eser, edebiyat tarihi açısından değerli bir çalışmaydı. Üç ay sonra, bu kez Chiviyazıları Yayınevi, Char ile ilgili yine önemli bir kitabı okura sundu. “René Char: Yaşamı, Sanatı ve Şiirleri” sadece edebiyat değil, resim tarihini de yakından ilgilendiriyor. Pablo Picasso, Salvador Dali, Joan Miro, Alberto Giocametti, Henri Matisse, Vasiliy Kandisky, Georges Braque, Max Ernst gibi ünlü ressam ve heykeltıraşların René Char'ın şiirleri için çizdikleri desen, illüstrasyon ve süslemelere yer veren eser, edebi dostluktan doğan ebedi bir yolculuğun izlerini taşıyor.

René Char'ın, çağdaşı olan ressamlarla yakın dostluğu biliniyordu. Kendisi de resim yapıyor, modern resim üzerine yazılar yazıyor. Açtığı birkaç serginin afişine de kitapta yer verilmiş. Paris Musee D'art Moderne'de (Modern Sanat Müzesi) 1971'de “Char ve Resimleri” adlı bir sergi açılıyor. 1963'te Paris Üniversitesi Bibliotheque Litteraire kütüphanesinde açılan sergi, “Georges Braque ve Rene Char” adını taşıyor. 1969'da ise yine Paris Musee D'art Moderne'de Ceret (Ceret Modern Sanat Müzesi) “René Char'a Armağan” sergisi açılıyor. Bu sergide Char'a hediye edilen resimler yer alıyor ama hangi ressamlara ait eserlerin olduğu bilgisi kitapta yok maalesef.

En önemli sergi ise 1980'de Fransa milli kütüphanesi Bibliotheque Nationale'de açılan “XX. Yüzyıl Ressamlarınca Süslenmiş René Char Elyazmaları”. Çünkü “René Char: Yaşamı, Sanatı ve Şiirleri” kitabındaki çizimler, bu sergiden. Matisse'in deseni hariç diğer ressamların eserleri Türkiye'de ilk kez yayınlanıyor. Matisse'in Char şiirleri için yaptığı 16 deseni, 1980'de Ada Yayınları tarafından yayımlanan ‘Seçme Şiirler' kitabında yer almıştı.

ARTINE, DALI'NİN ÇİZİMİYLE YAYINLANIYOR

Joan Miro, Char'ın el yazması şiirlerini renklendirmiş.

 Peki, hangi ressam Char için ne çizmiş? Salvador Dali, şairin yaşamöyküsünü anlattığı ilk kitaplarından Artine'e, Kandisky, ‘Le Marteaue Sans Maitre' (Ustası Olmayan Çekiç) adlı şiir kitabına illüstrasyon çiziyor. Alman ressam, heykeltıraş Max Ernst, “Fete des Arbres et du Chasseur” (Ağaçların ve Avcıların Bayramı) adlı şiir kitabını, heykeltıraş Alberto Giacometti “Poemes des Deux Annees” (İki Yılın Şiirleri) kitabının ilk baskısını resimliyor. Katalan ressam Joan Miro, Char'ın elyazması şiirlerini renklendirmiş. Kitap siyah-beyaz olsa da kenar süsü şeklindeki bu çizimler oldukça heyecan verici.

René Char'ın ressamlar arasında Picasso ile daha yakın olduğu söylenebilir. Kitapta, iki dostun birlikte çekilmiş ve hallerinden oldukça eğlendikleri anlaşılan karelerinin yanı sıra Picasso'nun iki eseri var. “Dependance de L'adieu” (Veda Bağımlılığı) şiiri için yaptığı bir illüstrasyon ile II. Dünya Savaşı'na katılan ve Fransa'da devrimci hareketlerde bulunan Char'ın “La Provence Point Omega” bildirisi için yaptığı desen. Char'ın, savaş dönemindeki edebi suskunluktan önce yayınlanmış son şiiri “Enfants qui Cribliez d'Olivies”i de Picasso resimliyor fakat kitapta bu çizim bulunmuyor. Ressam Georges Braque ise onun, suların kirletilmesine karşı yazdığı “Soleil des Eaux” (Suların Güneşi) oyununa, güneş ve balık desenleri çiziyor.

Alberto Giacometti'nin “Poemes des Deux Annees” (İki Yılın Şiirleri) kitabının ilk baskısı için yaptığı illüstrasyon

Henri Matisse'in Le Peome Pulverise (Toza Dönüşen Şiir) şiirine yaptığı desen

Picasso'nun, “Dependance de L'adieu” (Veda Bağımlılığı) şiiri için yaptığı illüstrasyon

Salvador Dali'nin Artine için çizdiği illüstrasyon

Kandisky'nin ‘Le Marteaue Sans Maitre' (Ustası Olmayan Çekiç) adlı şiir kitabına çizdiği illüstrasyon

 Char'ın 44 şiiri de çevrilmiş  

Fransız edebiyat çevrelerinde René Char çalışmasıyla tanınan, şair, yazar ve araştırmacı Serge Velay'in* yazdığı kitabı Türkçeye, Mardin Artuklu Üniversitesi felsefe bölümü hocalarından Kenan Sarıalioğlu (üstte) çevirdi. Kitabın editörü ise şair-yazar Salih Bolat. Orijinal kitaptan farklı olarak Türkçe baskıda, Sarıalioğlu'nun Fransızca iki kitaptan seçtiği 44 şiir de yer alıyor. Char'ın şiirlerini daha önce Tahsin Saraç, Semih Rifat, Özdemir İnce, Fuat Çiftçi, Hilmi Yavuz, Cemal Süreya ve Cevat Çapan gibi isimler Türkçeye çevirdi. Adam, Ada, Armoni, Alkım ve YKY bu çevirileri farkı zamanlarda yayımladı. Aşağıya, René Char'ın en son Sarıalioğlu tarafından çevrilen “Yaşasın!” ve "Hakikat Özgür Kılacak Sizi" şiirini alıyoruz.

Yaşasın!

benim ülkemde, ilkyazın sevecen işaretleri
ve yarı çıplak kuşları yeğlemiştir uzak hedeflere
hakikat bir mumum yanında bekler şafağı
pencereye gerek yoktur
benim ülkemde heyecanlı insana sorulmaz heyecanı.
alabora olmuş bir sandalın üstünde kötü yürekli bir gölge yoktur.
gönülsüz günaydın, bilinmez benim ülkemde.
ancak çoğaltılıp geri verilebilen, ödünç alınır.
yapraklar, ülkemin ağaçlarında çok yapraklar vardır.
dallar özgürdü meyve vermemekte.
galibin iyi niyetine güvenilmez.
şükran duyulur, benim ülkemde.

Hakikat Özgür Kılacak Sizi

lambasın sen, gecesin sen
şu çatı penceresi senin bakışların için
yorgunluğun için, şu tahta döşeme
susuzluğun için, şu bir damla su
bütün duvarlar, ışığının doğurduğu çocuğa ait
ey tutsak kadın, ey Marieé 

* Chiviyazıları Yayınevi'nin sahibi Özcan Sapan, "Serge Velay'ı ekimde Akademi Kitabevi'nde konuk ettik. Şunu dedi bize: 'İnanın bütün samimiyetimle söylüyorum Paris'e dönünce yayıncım önüne bu kitabınızı koyacağım ve bu iş nasıl oluru görecek. Orijinalinden bile çok daha güzel oldu... Ben bu kitabı Fransızcaya mı çevirsem.' diyerek güldü." diyor. 


CHAR VE ARKADAŞLARI

Dali, Gala, Char, İspanya...