Sevinç Özarslan

2 Aralık 2013 Pazartesi

Başhakkâk Robertson 132 yıl sonra Beyoğlu’nda

2 Aralık 2013

Osmanlı döneminde başhakkaklık ve fotoğrafçılık yapan İngiliz sanatçı James Robertson, doğumunun 200. yılında bir sergiyle anılıyor. Beyoğlu'nda 1854'te fotoğraf stüdyosu açan Robertson’un İstanbul’da çektiği fotoğraflar ve Darphane-i Amire’de Osmanlı Devleti için hazırladığı madalyalar, dükkânının yüz metre ilerisindeki AnaMed'de sergileniyor.

Londra Kraliyet Darphanesi’nde hakkak olarak görev yapan James Robertson, Beyoğlu Postacılar Sokağı köşesinde 293 numarada bir fotoğraf stüdyosu açar. Ne zaman açıldığı tam bilinmemekle birlikte 1853-1854 yıllarına tarihleniyor bu mekân. İstanbul’un ilk panoramik fotoğrafını (altta) çeken sanatçı olarak da tanınan Robertson’ın gözünden mimari eserler ve manzara çekimleri, kıyafet ve satıcılar serileri, İstanbul tarihindeki en eski ve kapsamlı fotoğraflar olarak kayda geçer. Sanatçı daha çok Sultanahmet, Ayasofya, Beyoğlu, Galata, Tophane bölgesine yoğunlaştırır kamerasını. Döner kebapçısı, simitçi, sahlepçi, hamal, börekçi, kayıkçı, çalgıcı, derviş ve berberlerin ilk görüntüleri de ona aittir. Robertson, dükkanını 1867’de kapatana kadar İstanbul’da çektiği fotoğrafları burada tabeder, satar. Hatta kendi memleketinde albümlerini bastırır, daha da önemlisi, İstanbul fotoğraflarıyla uluslararası sergilere katılıp fotoğraf sanatçısı olarak varlığını kanıtlamak ister.

    Londra’da yayınlanan The Athengeum dergisinin 24 Aralık 1853 tarihli sayısının ‘güzel sanatlar sütunu’nda, Robertson’ın ilk İstanbul albümüyle ilgili bir eleştiri yayımlanır. Sanat çevrelerinde artık adından söz ettirir Robertson. Bu albümü sonra Prens Albert satın alır. İngiltere Kraliyet Hazine Dairesi harcama kayıtlarına göre Robertson’ın İstanbul albümü, kraliyet ailesi koleksiyonları için satın alınan ilk fotoğraf albümüdür.

    Fakat Robertson’ın İstanbul’a geliş sebebi fotoğraf çekmek değildir. Fotoğrafa, asıl işinden geriye kalan vakitlerde bir hobi olarak başlar. James Robertson, Topkapı Sarayı’nın bahçesindeki Darphane-i Amire binasında arka arkaya dört Osmanlı sultanına bağlı olarak kırk yıl boyunca başhakkak, yani kalemkar, gravürcü olarak hizmet eder. Darphanede basılan madalyaların desen ve modellerinin hazırlanması onun en önemli görevidir. Sultan Abdülmecid ve Sultan Abdülaziz dönemlerinin birbirinden güzel altın ve gümüş paralarının ve madalyalarının hem desenlerini hem de kalıp modellerini o hazırlar. Robertson, işinde o kadar başarılıdır ki, 1851’de Sultan Abdülmecid tarafından ödüllendirilir. Ona verilen ‘İftihar Nişanı’ bugün Başbakanlık Osmanlı Arşivleri’nde muhafaza ediliyor.

     Koç Üniversitesi Anadolu Medeniyetleri Araştırma Merkezi (AnaMed), Osmanlı darphanesi başhakkağı James Robertson’ı, doğumunun 200’üncü yılı anısına düzenlediği “Robertson, Osmanlı Başkentinde Fotoğrafçı ve Hakkâk” sergisiyle anıyor. Bahattin Öztuncay’ın küratörlüğünü üstlendiği ve Ömer M.Koç koleksiyonundan Robertson’a ait orijinal fotoğraf ve suluboya eserlerin yer aldığı sergi, Robertson’ın yüz küsur yıl önce Beyoğlu’nda açtığı fotoğraf dükkânının (şu andaki Arter) yüz metre ilerisindeki AnaMed Galerisi’nde sergileniyor. Böylece, 1881 yılında İstanbul’dan ayrılan Robertson 132 yıl sonra Beyoğlu’na geri dönüyor.

“Robertson, Osmanlı Başkentinde Fotoğrafçı ve Hakkâk” başlığını taşıyan sergide, sanatçının 40 yıl Darphane-i Amire’de hazırladığı madalyalarının yanı sıra suluboya ve fotoğraf çalışmalarından örnekler yer alıyor. Sergiyi 2 Şubat 2014’e kadar gezebilirsiniz.

Ayasofya Madalyası’nı Robertson hazırladı

James Robertson’ın imzalı tek örnek olmasından dolayı günümüzde en tanınmış madalya çalışmasının Ayasofya Madalyası olduğu biliniyor. Ayasofya Müzesi’nin İsviçreli mimar Gaspare Fossati tarafından yürütülen restorasyonu anısına 1849’da basılan madalyanın bir yüzünde gravürcü olarak Robertson’ın imzası bulunuyor. Diğer çalışmalarından bazıları, 1840’ta Akka Beyrut’un geri alınması üzerine çıkartılan Akka Madalyası, 1868’de Girit İsyanı’nın bastırılmasında görev yapanlar için hazırlanan Girit Madalyası, Sivastapol Kalesi anısına basılan madalya, Kars Savunması Madalyası ve Sultanahmet Meydanı’nda düzenlenen Sergi-i Umum-i Osmani’de sanat ve ticaret dallarında başarı gösterenlere verilen Ziraat ve Sınaat Madalyası…

ROBERTSON'UN ÇEKTİĞİ FOTOĞRAFLARDAN...