22 Mayıs 2013 Çarşamba

Müteferrika’nın anısına Osmanlı usulü kâğıt üretilecek

22 Mayıs 2013
Osmanlı’nın ilk kâğıthanelerinden biri 266 yıl önce Yalova’nın Elmalık köyünde açıldı. Yalova Belediyesi, İbrahim Müteferrika’nın kurduğu Yalakabad Kâğıthanesi’nin anısına, 25 Mayıs Cumartesi günü bir müze açıyor. İlk matbaacımızın adını taşıyan ve hazırlıkları iki yıldır süren müzede, budanan ağaç dalları, eskimiş elbiseler ve kâğıtlar kullanılarak geleneksel yöntemle kâğıt üretilecek.
İbrahim Müteferrika Kâğıt Müzesi’ni ziyaret edenler, müzenin sorumluları Aytekin Vural ve Bahri Deniz eğitiminde kâğıt üretebilecek. FOTOĞRAF: SEVİNÇ ÖZARSLAN


Osmanlı döneminde, paçavralar, eskimiş ipler ve halatlar su içinde parçalanır, geceleri kireçli suya batırılır, gündüzleri de çimen üstüne serilerek beyazlatılırmış. Bunca emeğin sebebi kâğıt üretmek... İşlemler bu kadarla sınırlı kalmıyor. Paçavralar veya halatlar, 7 gün soğuk suda bırakılıyor ki üzerlerindeki kireç temizlensin. Daha sonra taş havanlarda tahta tokmaklarla dövme işlemi başlıyor. Malzeme iyice yumuşayınca kamıştan yapılmış ince eleklere alınarak kurutuluyor. Kabaca tarif ettiğimiz kâğıt üretme işlemi böylesine meşakkatli bir uğraş o dönemlerde. Tıpatıp aynısı olmasa da benzer bir sistem, 25 Mayıs Cumartesi günü saat 14.00'te Yalova'da açılacak İbrahim Müteferrika Kâğıt Müzesi'ne kuruldu. Ziyaretçiler, iki yıldır hazırlıkları devam eden müzeyi gezdikten sonra isterlerse müze sorumluları Aytekin Vural ve Bahri Deniz denetimindeki atölyede geleneksel yöntemle kâğıt üretebilecekler.

Aytekin Vural, “Kâğıdın tarihini merak edenler internetten istediğini öğrenebilir ama kâğıt yapamazlar. Tanıtım panolarının duvarlara monte edildiği müzecilik anlayışı artık ziyaretçileri sıkıyor. Yaşayan müzecilik anlayışını hayata geçirmek istedik.” diyor. Böyle bir müzenin Yalova'ya kurulmasının nedenini anlamak için Osmanlı tarihine bakmak gerekiyor. İlk matbaacımız İbrahim Müteferrika (1674-1727), İstanbul'da matbaayı açtıktan sonra matbaasının kâğıt ihtiyacını karşılamak üzere 1745'te Yalova'nın Elmalık köyüne, o zamanki adıyla Hırka Deresi kıyısına Yalakabad Kâğıthanesi'ni kuruyor. O dönemdeki kâğıt üretimi, işte bu müzede canlandırılacak.

Osmanlı tarihinde aslında birçok kâğıthane var. Bursa, Denizli, Amasya ve İstanbul'da kurulmuş fakat bu kâğıthanelerde üretim yapıldığına dair kesin bir belge yok. Avrupalı tüccarlardan çok büyük miktarlarda kâğıt alındığı biliniyor. Özellikle İtalya ve İspanya'dan getiriliyor kâğıtlar. Aytekin Vural, Osmanlı Devlet Arşivleri'nde Yalakabad Kâğıthanesi'nde üretim yapıldığını kanıtlayan birçok belge bulduklarını söylüyor.

İBRAHİM MÜTEFERRİKA KONUŞUYOR!
İbrahim Müteferrika Kâğıt Müzesi, Yalova'nın merkezine çok yakın. Hacı Mehmet ovasındaki Raif Dinçkök Kültür Merkezi'nin içinde. Ünlü mimarlardan Emre Arolat'ın tasarladığı kültür merkezi, dışarıdan bakıldığında paslı bir binayı andırıyor. Çevre tarafından da öyle biliniyor, etrafı
çevrilmiş inşaatı devam eden bir bina olduğu zannediliyor. Aslında paslı değil. Hatta tasarım ödülü almış. Arolat, özel bir çelik kullandığı için binanın dış cephesi birkaç sene içinde kendi kendine yeşile dönüşecek.

Müzenin girişinde sizi öncelikle konuşan bir İbrahim Müteferrika heykeli karşılıyor ve kendini anlatıyor. Vural, müzeye çok ciddi bir kâğıt bağışı aldıklarını anlatıyor. Kütahya'dan Diyarbakır'a ülkemizin dört bir yanından tarihi kâğıt yağıyor müzeye. Bugüne kadar 7 bin kâğıdın kaydını yaptıklarını söyleyen Vural, “Envanter çalışmalarımız devam ediyor, bu anlamda insanlara ulaşılması gerektiğini gördük.” diyor.

Yalova Belediyesi İbrahim Müteferrika'nın bastığı 17 eserden ancak 5'ini müzayedelerden bulabilmiş. Bunlar, Tarih-i Naima, iki cilt Ferheng-i Şuuri, iki cilt de Tarih-i Seyyah. Ziyaretçiler, bu kitapları müzede görebilecek. Diğer 12 kitap Osmanlı Arşivleri'nde mevcut olduğu için dijital çekimleri yapılmış. İsteyen, bu kitapları da dijital ortamda okuyabilecek. Müzede kurulan butonlu bir sistem sayesinde bir ‘tık' ile Vankulu Lügatı ya da Cihannüma karşınıza çıkıveriyor. Belediye Başkanı Yakup Bilgin Koçal’ın hayali olan müzede bunların dışında nadir kitaplar koleksiyonu, 1798'de Avrupa'da ilk kâğıt üreten makinenin maketi, yazı takımları, 1800'lü yıllara ait divitler, tapular, karneler, eski diplomalar ve daha pek çok nesne var.



Üçüncü kâğıt müzesi de geliyor

İbrahim Müteferrika Kâğıt Müzesi, ülkemizde bu alanda bir yıl içinde açılan ikinci müze olacak. İlki Aralık 2012’de İzmir Bornova’da eski bir levanten köşkünde kurulan Ege Üniversitesi Kâğıt ve Kitap Sanatları Müzesi. Üçüncüsü ise Şubat 2014’te Kocaeli’nde açılacak olan Seka Kâğıt Müzesi olacak. 13 bin metrekare alana kurulan bu müze, 2005’te Sümer Holding ile birleştirildiği için kapanan Cumhuriyet tarihinin ilk sanayi kuruluşlarından Seka Kâğıt Fabrikası’nın anısına yapılıyor. Çalışmaları hızla devam eden müzenin Avrupa’nın en büyük kâğıt müzesi olması planlanıyor.

YALOVA KAĞIT MÜZESİNDEN KARELER







Osmanlı’da kâğıt yapımını gösteren bir minyatür. (Mühr-ü Müşteri, Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Halet Efendi 349.)A
HABERİN SAYFAMIZDAKİ GÖRÜNÜMÜ